موی سر | درباره موهای خود چقدر می دانید

موی سر | درباره موهای خود چقدر می دانید

موی سر انسان یکی از شگفتی های طبیعت است که شاید کمتر اطلاعاتی درباره آن داریم و کمترین میزان توجه رو به آن معطوف می شود.

داشتن مو از ویژگی‌های پستانداران است که یکی از برجسته ترین و زیباترین آنها موی سر انسان  است.

موهای آندروژنیک در بدن انسان.

موی سر چند کارکرد دارد. عایق‌بندی گرمایی در برابر سرما و در برخی گونه‌ها در برابر گرما از کارکردهای آن است. در انسان به‌خاطر روند تکامل، موی بدن کم‌پُشت شده و کارکرد عایق‌بندی خود را از دست داده.

اما موی سر هنوز این کارکرد را به همراه کارکرد زیباشناختی خود دارد. سیخ شدن موهای بدن بازمانده‌ای است از دورانی که انسان پُرمو برای افزایش عایق‌بندی موها را به سوی هم می‌کشید.

پژوهش‌ها نشان می‌دهد که نوع بشر، ۳٫۳ میلیون سال پیش موهایی که بیشتر بدن را می‌پوشاندند از دست داد.

موی سر

همه مساحت پوست سر تقریباً ۵۰۰ سانتیمتر مربع است، که دارای حدود ۲۰۰ تار مو در سانتی‌متر است.

ولی واحد شمارش موی سر گرافت است نه تار مو. هر گرافت از چند تار مو تشکیل شده که از ریشه به هم ارتباط دارند.

ساختمان موی سر

بدن انسان نزدیک به ۵ میلیون تار مو دارد، که پوست سر ۱۰۰ تا ۱۵۰ هزار از این تعداد را در بر می‌گیرد.

افراد با موهای بلوند بیشترین تعداد فولیکول‌ها را در سر داشته و بعد از آن‌ها به ترتیب افراد با موهای قهوه‌ای، موهای قرمز و سیاه قرار می‌گیرند.

رویش طبیعی موی سر ۱ تا ۰٫۶ سانتیمتر در ماه است و بد نیست بدانید که یک تار مو شامل قسمت‌های زیر می‌باشد:

• شفت یا ساقه مو (قسمتی که از پوست خارج می‌شود و قابل رؤیت است)
• ریشهٔ مو (قسمتی که زیر پوست قرار گرفته)
• فولیکول مو (مسیری لوله مانند در ناحیه درم که ریشهٔ مو در آنجا رشد می‌کند)

در پایان فولیکول بخشی برجسته به نام «بولب» است که پیگمان رنگی ملانین در آن تولید می‌شود.

در موهای مشکی این قسمت سیاه بوده و در موهای روشن و سفید، بی‌رنگ می‌باشد. قسمت انتهایی بولب دارای یک فرورفتگی است و بافت پیوندی که از درم به این قسمت وارد شده «درمال پاپیلا» نامیده می‌شود.

درمال پاپیلا توسط مویرگ‌های خونی تغذیه می‌شود و مسئول تولید موی جدید است.

ترکیب اصلی مو یک پروتئین ساختمانی محکم به نام «کراتین» می‌باشد این پروتئین در ناخن و سطح خارجی پوست هم وجود دارد.

ساقه موی سر از سه لایه تشکیل شده:

داخلی‌ترین لایه «مدولا» نامیده می‌شود و فقط در موهای ضخیم بدن (Terminal Hair) وجود دارد، این لایه نور را به خوبی منعکس می‌کند و باعث می‌شود رنگ موی سر در آفتاب نسبت به سایه متفاوت باشد.

لایه میانی «کورتکس» نامیده می‌شود و لایه‌ای است که استحکام و رنگ و حالت مو را مشخص می‌کند.

خارجی‌ترین لایه «کوتیکول» نامیده می‌شود، این لایه نازک و بدون رنگ می‌باشد و نقش آن محافظت از لایه ضخیم و ملانین دار کورتکس می‌باشد.

سیکل طبیعی رشد و ریزش موی سر

خیلی‌ها با مشکل زیرش موی سر مواجه هستند و برای درک علت ریزش مو لازم است که سیکل طبیعی رشد مو را بدانیم.

موی سر انسان طی یک فرایند سه مرحله ای به نام های دوره رشد- استراحت، رشد می‌کند.

مراحل مختلف این سیکل عبارتند از:

• آناژن: مرحله رشد
• کاتاژن: مرحله پسرفت
• تلوژن: مرحله استراحت

به دنبال دوره‌های رشد (آناژن) ۸–۲ ساله (به‌طور متوسط سه ساله) یک دوره کوتاه ۴–۲ هفته‌ای داریم که طی آن مو کاملاً پسرفت می‌کند (کاتاژن) سپس مرحله استراحت (تلوژن) شروع شده و ۴–۳ ماه طول می‌کشد.

ریزش موی سر تنها هنگامی اتفاق می‌افتد که سیکل رشد بعدی شروع شده و یک موی دیگر رشد می‌کند. به‌طور متوسط روزانه ۱۰۰–۵۰ موی سر در مرحله تلوژن می‌ریزند.

این ریزش مو طبیعی است و همان ریزشی است که در هنگام دوش گرفتن و برس زدن مو دیده می‌شود. این موها دوباره رشد خواهند کرد.

در هر زمان کمتر از ۱۵٪ موها در مرحله استراحت هستند و بعد از گذشت ۳ تا ۴ ماه این موها می‌ریزند و به جای آن‌ها موهای جدیدی رشد می‌کنند.

مشکل زمانی آغاز می‌شود که موی سر ریزش یافته بیشتر و سریع تر از موهای رویش یافته جدید باشند یا رشد موی سر جدید ضعیف شود.

در این حالت بعد از مدتی از تعداد کل موها کاسته شده و فرد متوجه کاهش حجم موهایش می‌شود.

لذا درعلم پزشکی زمانی می‌گویند، فرد دچار ریزش مو شده‌است که در طول روز بیش از ۵۰ تا ۱۰۰ تار موی او بریزد یا اگر حدود ۱۰۰ تار مو را گرفته و بکشند بیشتر از ۴ تا ۵ تار مو کنده شود و بریزد.

عوامل مختلفی می‌توانند روی سیکل رویش مو اثر گذاشته و باعث ریزش موی دائم یا موقت شوند، شایعترین علت ریزش موی سر هم در آقایان و هم در خانم‌ها ریزش موی سر هورمونی– ژنتیکی یا آندروژنتیک (Androgenetic alopecia) می‌باشد.

از دیگر عوامل می‌توان به سابقه تب بالا، بیماری‌های تیروئید، کم خونی، رژیم‌های غذایی خاص، زایمان و شیردهی، مصرف بعضی داروها، بیماری‌های التهابی یا عفونی پوست سر، مواد شیمیایی، شیمی درمانی، استرس و غیره است.

ریزش موی سر آندروژنتیک

معمولترین و شایعترین علت ریزش موی سر در آقایان و خانم‌ها عامل پر قدرت آندروژنتیک می‌باشد.

اصطلاح «آندرو» از آندروژن یا هورمان‌های مردانه ساز مانند «دی هیدروتستوسترون» و «تستوسترون» گرفته شده که وجود آن‌ها برای ریزش موی سر آندروژنتیک هم در آقایان و هم در خانم‌ها لازم هستند و «ژنتیک» نشان از ژنی دارد که به ارث رسیدن آن برای بروز این نوع ریزش مو لازم است.

در آقایان میزان فراوانی طاسی، ۳ نفر از هر ۵ مرد تا قبل از سن ۵۰ سالگی می‌باشد، درحالی که در زنان، ۱ نفر از هر ۴ زن از دست دادن موی سر و نازک شدن مو را تجربه می‌کنند و بعد از یائسگی بیشتر مستعد طاسی هستند.

در آقایان بعد از بلوغ به دنبال افزایش سطح هورمون‌های آندروژنی نازک شدن موها و عقب رفتن موی سر ناحیه پیشانی شروع می‌شود.

عقب رفتن خط رویش مو در شقیقه‌ها در اکثر مردان سفیدپوست، چه آن‌هایی که ریزش موی آندروژنتیک در آینده پیدا می‌کنند و چه آن‌هایی که پیدا نمی‌کنند، دیده می‌شود.

اما در آن‌هایی که ریزش موی آندروژنتیک دارند ریزش موی شقیقه‌ها به نواحی عقب‌تر پیشروی و به قله سر ختم می‌شود.

موهای پشت و بغل سر چون عموماً فاقد گیرنده‌های هورمون مردانه می‌باشند، ریزش پیدا نکرده و تا آخر عمر باقی می‌مانند.

در زنان هم این نوع ریزش موی سر ایجاد می‌شود ولی معمولاً باعث نازک شدن مو و ریزش منتشر در سر می‌شود.

عدم تعادل بین هورمون‌های زنانه و مردانه می‌تواند سر چشمه ریزش مو در خانم‌ها گردد.

به همین دلیل دادن آزمایش‌های هورمونی الزامی است. اغلب زنان با الگوی ریزش زنانه هیچ علائم کلینیکی یا بیوشیمیایی دال بر هورمون جنسی مردانه (آندروژن) اضافی نشان نمی‌دهند.

حتی در مواردی با وجود سطح طبیعی تستوسترون، حساسیت بیش از حد نسبت به آندروژن‌ها یا تعداد بیش از حد گیرنده‌های موجود در فولیکول‌های موی سر سبب ریزش مو می‌گردند.

میزان آندروژن‌ها برای بروز ریزش مو، لازم نیست بیشتر از حد طبیعی باشد. اگر ژن ریزش مو موجود، و آندروژن‌ها حتی در حد طبیعی باشند.ریزش موی آندروژنتیک بروز می‌کند. آندروژن‌ها مهم‌ترین فاکتورهای اثرگذار در ریزش موی سر انسان هستند. رشد سبیل، موهای زیربغل و ناحیه کشاله ران به آندروژن‌ها وابسته است.

رشد موی سر وابسته به آندروژن‌ها نیست ولی وجود آندروژن‌ها برای ریزش موی مردانه لازم هستند.

در سلول‌های خاصی از بدن هورمون تستوسترون توسط آنزیم ۵- آلفا ردوکتاز به هورمون قوی تر دی هیدرو تستسترون تبدیل می‌شود.

درمال پاپیلای فولیکول مو گیرنده‌های زیادی برای این هورمون داشته و این هورمون اثری مخرب بر روی فولیکول‌های سر دارد و باعث ضعیف شدن آن‌ها شده و موهای رشد یافته جدید مرتباً نازک‌تر شده تا اینکه دیگر مویی از آن فولیکول رشد نمی‌کند.

دی هیدرو تسترون (DHT)از طریق کوتاه کردن سیکل رشد مو باعث می‌شود موی ضخیم در فولیکول‌های دارای گیرنده این هورمون به موی کرکی و نازک تبدیل شود.

این کار باعث می‌شود یک فولیکول قبل از رسیدن به مرحله آخر رشد به‌طور زودرس وارد فاز استرحت شده و رشد بیشتر آن متوقف می‌شود.

تصویر زیر یک فولیکول مو که از نظر ژنتیکی حساس به آندروژن می‌باشد را نشان می‌دهد که از فاز آناژن به تلوژن رسیده و سپس وارد مرحله آناژن جدید شده در حالی که کوچکتر و نازک‌تر و کمرنگ تر از قبل به نظر می‌رسد.

در صورتی که این سیکل رشد معیوب چند بار تکرار شود یک موی ضخیم به موی کرکی تبدیل شده سپس به تدریج تمام موهای ناحیه گرفتار، درگیر این جریان شده و با گذشت زمان سر توسط موهای کرکی نازک پوشیده می‌شود.

تولید پیگمان (دانه رنگی) نیز کاهش پیدا می‌کند و موها کمرنگتر می‌شوند. نهایتاً ناحیه مبتلا، کم پشت به نظر رسیده و ممکن است طی زمان از مو خالی شود.

پدیده کرکی شدن یا مینیاتوری شدن موی سر

مردان و زنان دچار ریزش مو، ژن‌های مربوط به ریزش مو را از یک یا هر دو والدین خویش به ارث می‌برند. این ژن در مردان به صورت اتوزومال غالب و در زنان اتوزومال مغلوب ظاهر می‌شود.

در مرحله تشکیل جنین ژن طاسی باعث می‌شود یک سری از فولیکول‌های مو نسبت به دی هیدرو تستوسترون حساس شوند و بعد از بلوغ به دنبال افزایش سطح هورمون‌های آندروژنی این فولیکول‌های حساس به مرحله کرکی شدن وارد شده و از بین می‌روند.

سن شروع، میزان و سرعت ریزش مو در هر فرد فرق می‌کند. چرب بودن مو، استفاده از ژل و سشوار بیش از حد، بیماری‌های شدید، سوء تغذیه یا کمبود ویتامین‌ها می‌توانند این روند را تسریع کنند.

مو در زبان فارسی

موی جانداران غیر انسان، پشم یا خز نیز نامیده می‌شود. به هر دانه از موها یک تار مو گفته می‌شود. به مجموعه یا دسته‌ای از موی سر، زُلف، گیس و گیسو هم می‌گویند. به سر بی‌مو تاس یا کَچَل و به شخص بسیار موی سر زیادی دارد در زبان عامی «پشمالو» هم گفته می‌شود.

به افرادی که موهای سرشان به مقدار زیادی ریخته‌باشد کَچَل گفته می‌شود و اگر موهای سر به‌طور کامل ریخته باشد آن فرد را تاس (و در زبان عوام کلاچه) می‌گویند.

همچنین در افغانستان به کسی که موهایش در پیری هنوز چندان سفید نشده‌است سیاه‌زاغ گفته می‌شود

موی سر انسان از نظر ضخامت

لانوگو که موهایی نرم و بدون رنگ هستند و در دوران جنینی وجود دارند.

موهای کرکی یا ولوس که بیشتر سطح بدن را پس از تولد می‌پوشانند.

موهای ترمینال که ضخیم و پُر رنگ بوده و در سر، ریش، ابرو، زیر بغل و سایر نقاط بدن نیز وجود دارند.